Każdy słyszał o krakowskim Rynku Głównym. Ale czy wiecie, że Kraków ma aż 7 rynków ( a może więcej ?), w każdym razie 7 z nich zachowało się w całości albo chociaż w 1/4 🙂
Warto je poznać. Wpierw dzięki poniższemu, krótkiemu opisowi, a następnie podczas spaceru z przewodnikiem ze Slow Travel, na spokojnie, spacerowym krokiem, merytorycznie i z poczuciem humoru.
Ale dość autoreklamy 😉 – przejdźmy zatem do konkretów i rozpocznijmy nasz spacer od rynku położonego najbardziej na północ.
Rynek podzielony, czyli Rynek Kleparski
Został wytyczony w 1366 roku podczas lokacji miasta Kleparz. Pierwotnie dorównywał wielkości Rynkowi Głównemu. Posiadał najpierw drewniany, a potem murowany ratusz. Na rynku znajdowały się liczne zabudowania związane z funkcją handlową. W części wschodniej był targ koński, a w zachodniej zbożowy. Po przyłączeniu Kleparza do Krakowa, ratusz uległ zburzeniu (1803 r.). Na przełomie XIX i XX wieku został podzielony zabudową na część wschodnią (dzisiejszy Plac Matejki – na zdjęciu powyżej) i zachodnią, która zachowała charakter targowy i od 1880 przyjęła nazwę Rynku Kleparskiego.
Rynek nie do końca kwadratowy, czyli Rynek Główny
Rynek Główny, najsłynniejszy spośród krakowskich rynków, wbrew obiegowej opinii nie jest wcale kwadratowy. Według założeń z XIII wieku miał on mieć formę kwadratu 600 x 600 stóp krakowskich (czyli współczesne 200 x 200 metrów). Wystarczy jednak uważnie przyjrzeć się planowi rynku, by zauważyć, że np. narożnik u wylotu ulic Sławkowskiej i Szczepańskiej ma kąt rozwarty. Nie będziemy tu prowadzić wywodów geometrycznych. Długości boków Rynku różnią się wymiarami, o czym możecie się sami przekonać odwiedzając Kraków. Warto też pamiętać, że przed wiekami poziom Rynku znajdował się o kilka metrów niżej, a jego nawierzchnia nie była tak płaska jak współcześnie.
Sukiennice znajdują się dokładnie pośrodku Rynku. Przechodząc przez ich wewnętrzną część z łatwością można natknąć się na tablicę pamiątkową, która przypomina rok lokacji Krakowa i przy okazji znajduje się w geometrycznym centrum rynku. Jest to jeden Rynek, podzielony Sukiennicami na dwie części i obydwie pokazane są na załączonych zdjęciach. Jedna z kościołem Mariackim i kościołem św. Wojciecha i druga z Wieżą Ratuszową.
Rynek za mały, czyli Mały Rynek
Mały Rynek w Krakowie ma 110 m długości i zaledwie 30 m szerokości. Historia jego początków jest najmniej znana. Być może istniał tutaj plac targowy przed lokacją miasta (przed 1257 rokiem). Jedna z hipotez opisywała Mały Rynek jako wcześniejszą próbę lokacyjną księcia Leszka Białego. Początkowo zwany był Starym Rynkiem, a od drugiej połowy XVIII wieku Rynkiem Rzeźniczym. Mało znanym faktem jest, że przez Mały Rynek, a nie Główny, przebiega Małopolska Droga św. Jakuba, na odcinku z Sandomierza do Tyńca.
Ciekawostką wartą uwagi jest fakt, iż tylko na Małym Rynku można dostrzec średniowieczne przedproża (widoczne na zdjęciu powyżej). Nie zachowały się tego rodzaju rozwiązania na samym Rynku Głównym. Ale być może zapytacie: „do czego one służyły, jaką miały funkcję?”. Otóż w średniowieczu poziom Rynku Głównego i Małego oraz okolicznych ulic był znacznie niższy. Wraz z jego podnoszeniem się, dawne partery budynków stawały się piwnicami, a pierwsze piętra wysokimi parterami, do których prowadziły właśnie przedproża.
Mały Rynek stracił swój charakter targowy na początku XX wieku. Związane to było z poprowadzeniem linii tramwajowych, najpierw wzdłuż ulicy Siennej (1902 r.), a następnie przez sam środek Małego Rynku w kierunku Placu Mariackiego (1935 r.). W 1953 r. linię tramwajową zlikwidowano, ale stragany już tu nigdy nie wróciły. Póżniej na Małym Rynku funkcjonował parking dla samochodów osobowych (do 2006 r.).
Rynek pomniejszony, czyli Plac Wolnica
Plac Wolnica to rynek dawnego miasta Kazimierz, lokowanego w 1335 r., dzielnicy Krakowa od 1800 roku. Na początku był znacznie większy i sięgał ulicy Augustiańskiej. Wielkością dorównywał niemalże krakowskiemu Rynkowi Głównemu, ponieważ jego wymiary wynosiły 195 x 195 m. Jednakże w 1851 r. zredukowano wielkość tego rynku, mniej więcej o 2/3, zabudowując znacznie jego pierwotny obszar.
Również tutaj w narożu rynku znajdował się kościół. Jest to, do dziś świetnie zachowany, kościół parafialny Bożego Ciała. Kościół ten jest tym dla Kazimierza, czym Bazylika Mariacka dla Krakowa. Z kolei ratusz miejski był znacznie mniejszy od obecnego budynku pełniącego aktualnie rolę Muzeum Etnograficznego.
Spolszczona nazwa „Wolnica” (w języku łacińskim „Forum Liberum”) wzięła się od przywileju króla Kazimierza Wielkiego, który zezwalał w soboty na handel mięsem poza jatkami, które były kontrolowane przez cechy. Zatem na „Wolnicy” handlowali również ci, którzy nie byli zrzeszeni w cechach.
Rynek trapezoidalny, czyli Rynek Podgórski
Rynek Podgórski to jeden z najmłodszych rynków. Powstał wraz z miastem Podgórze w XVIII wieku u stóp wzgórza Lasoty. W tym czasie nie wzorowano się na średniowiecznych placach na planie prostokąta i przyjęto formę trapezoidalną. Dzięki tej formie, niemal całą uwagę skupia elewacja kościoła św. Józefa, jednej z najpiękniejszych świątyń Krakowa. Do czasu połączenia z Krakowem nosił on nazwę Rynek Główny, zmienioną następnie na Rynek Podgórski.
Jest to jedyny rynek na terenie współczesnego Krakowa, przy którym znajdują się dwa budynki dawnych ratuszy. Pierwszy z nich „Dworek pod Białym Orłem” pełnił funkcję ratusza do 1854 r. A kolejnym ratuszem był obiekt położony na rogu Rynku Podgórskiego i ulicy Limanowskiego, który funkcję tę pełnił aż do połączenia miasta Podgórze z Krakowem w 1915 r. Dziś jest to siedziba Rady i Zarządu Dzielnicy XIII Podgórze.
Rynek pomnik
Podgórze wzorem Krakowa miało też Mały Rynek. To dzisiejszy Plac Bohaterów Getta, będący obecnie swoistym pomnikiem ofiar krakowskiego getta z lat 1941-1943. Początkowo był to plac z ujeżdżalnią dla stacjonujących w pobliżu ułanów. Stopniowo od lat 80-tych XIX wieku przekształcił się w plac targowy, który przyjął nazwę Małego Rynku. Po połączeniu Podgórza z Krakowem pojawił się problem zdublowanej nazwy Mały Rynek. W 1917 roku został przemianowany na Plac Zgody. A 8 lat wcześniej, w 1909 r. przy placu tym powstała słynna Apteka pod Orłem.
W latach 1930-31 na placu tym powstał drugi dworzec autobusowy w Krakowie (dla przypomnienia – pierwszym dworcem był ten z placu św. Ducha). Dworzec z Placu Zgody łączył Kraków z miejscowościami położonymi na południe od Krakowa.
Rynek „wiejski”, czyli Rynek Dębnicki
Rynek Dębnicki powstał jako centralny plac wsi Dębniki. Ma najbardziej nieregularny kształt z wszystkich krakowskich rynków. W 1909 roku Dębniki zostały przyłączone do Krakowa, a trzy lata później plac otrzymał nazwę Rynku Dębnickiego. Jest ostatnim krakowskim rynkiem, który w całości służy jako plac targowy po dziś dzień (a Rynek Kleparski tylko w połowie 😉)
Zatem, jak możecie się Państwo przekonać, wybór jest całkiem duży. Od rynku najbardziej znanego, jakim jest Rynek Główny, po rynek położony blisko centrum, jednakże poza szlakiem wędrówek typowych wycieczek, jakim jest Rynek Dębnicki.
Jaki trzeba pokonać dystans, żeby móc zobaczyć opisane powyżej rynki? Około 5,5 km.
A ile czasu jest potrzebne, żeby je wszystkie poznać? Zależy od Państwa 🙂 i od tego, co po drodze Was zainteresuje. Optymalny czas to 3 – 3,5 godzin.
Zapraszamy na zwiedzanie Krakowa i krakowskich rynków!